Dlaczego Czersk nie jest stolicą Polski, czyli o Januszu I i lokowaniu miast na prawie chełmińskim

Pierwsze co zaskakuje to jego długość życia. Janusz I w chwili śmierci w 1429 r. liczył sobie według Długosza ponad 100 lat, co w średniowieczu było raczej zdumiewające. Późniejsze ustalenia zweryfikowały czas jego życia, podając datę urodzenia na lata 40. XIV w. Co i tak daje nam długość jego życia ponad 80. lat. Najwidoczniej był wyposażony w bardzo dobre geny, a więc odporność na śmiertelne choroby skracające życie, prowadził odpowiedni styl życia, a może średnia wieku w średniowieczu dla mężczyzn była krótka, bo ginęli w bojach zdrowi silni mężczyźni.

Jakim był władcą, opowiem za chwilę. Jaka jest geneza tego tekstu?  Otóż w 2017 roku postanowieniem wojewody warszawskiego nakazano w ramach dekomunizacji, zmienić nazwę ulicy 17 stycznia w Piasecznie na zaproponowaną przez władze miasta inną nazwę. Zaproponowano więc następujące nazwy: Janusza I Starego, Kalwaryjską albo Aleję Wjazdową. Wybrano Janusza I Starego. Patron ulicy wart przypomnienia, bo też epoka, w której żył ten wyjątkowo mądry książę, czyli przełom XIV i początek XV w. ciekawa dla Piaseczna.

 Od 1381 r. ziemią mazowiecką zaczął rządzić Janusz I syn Siemowita III. Książę warszawski na Nurze, Łomży, Liwie, Ciechanowie, Wyszogrodzie, Zakroczymiu, Podlasiu. Od 1386 r. lennik Polski. Mazowsze za czasów Janusza I było silnie bronione. I tak od Krzyżaków zamki w Ciechanowie, Makowie, Różanie, Nurze, Pułtusku, Zakroczymiu i Nowym Mieście. Przeciw Litwinom w Wiźnie, Wąsoszu, Jazdowie i Czersku. Zamek w Czersku istniejący najprawdopodobniej już za czasów Bolesława Chrobrego służył do obrony przed napadami Litwinów. Janusz I zbudował w Czersku zamek z dwiema wieżami oraz wieżą bramną i lokował miasto na prawie chełmińskim. Na omawianym tu obszarze za czasów księcia Janusza I, w latach 1381 – 1429 powstało około 20 miast na prawie chełmińskim, co znaczyło tyle, że książę nadawał tym miastom przywileje, uwalniając jednocześnie te miejscowości od uciążliwych danin i podatków. Ciekawostką jest to, że działo się to za czasów wojen z Krzyżakami, z Prus uciekała ludność w nich zamieszkała, co powodowało zaludnianie miast na terenie Mazowsza. Wydaje się, że właśnie oni, rzemieślnicy z Prus, byli między innymi tymi, którzy w krótkim czasie stworzyli stan mieszczański. Mądry i pracowity władca był w tych czasach szczególnie potrzebny. Tworzyły się ośrodki miejskie na prawie chełmińskim. Pierwsze za Janusza prawo chełmińskie dostało Błonie w 1380 roku, następnie Sochocin, Czersk w 1386,Warka, Ciechanów, Rożan, Łomża, Grójec, Goszczyn, Nowe Miasto i Mińsk, Maków i Janów, Garwolin, Serock i w rok później Magnuszew, Ostrołęka i w końcu w 1429 Piaseczno. Te miasta dostały na ww. prawie własne sądy, wolność utrzymania wagi, postrzygalni, łaźni, pobierania podatku na rzecz miasta. Tu wyjaśnienie i kolejna ciekawostka, no bo co to znaczyło, że miasto miało przywilej posiadania postrzygalni? Postrzygalnia to było urządzenie do wykańczania sukna. Miasto, które posiadało postrzygalnie, czerpało duże zyski. Na budowę postrzygalni musiał zgodzić się władca, nadając miastu odpowiedni przywilej.

 Wiele miast uwolniono od ceł i opłat, ale nie wszystkich rzemieślników z nich zwolniono np. rzeźników i piwowarów nie. Wiek XV, jeszcze za panowania Janusza I był początkiem utraty przez Czersk znaczenia na rzecz Warszawy. Wydaje się, że sprawowanie władzy z Warszawy było dla Janusza I wygodniejsze. Lepszy klimat i urodzaj ziemi, łatwość dostępu do Wisły, Narwi i Bugu, a w końcu dużo osób przybyłych z Prus, którzy woleli osiedlić się w Warszawie niż w Czersku i stąd handlować. Nawiasem mówiąc, w roku 1564 podczas lustracji Czersk miał jeszcze 100 domów murowanych i piętrowych, a więc upadek Czerska nie był ani nagły, ani na wieki, bo jeszcze przez wiek XVI było tu bardzo dużo rzemieślników różnych profesji, no i był stolicą ziemi czerskiej (1471-1495) i jak głosi legenda w XVI w. na zboczach wzgórza królowa Bona, zakładała winnice i lubiła w zamku czerskim przebywać.

 W polityce zagranicznej Janusz starał się utrzymywać dobre stosunki z Polską i kolejnymi jej władcami – Ludwikiem Andegaweńskim, Jadwigą i Władysławem Jagiełłą. Dowodem tego są hołdy lenne. Gorzej było z Krzyżakami, którzy porwali Janusza w 1393 roku. Zawieźli do Malborka, gdzie postawili przed oblicze Konrada von Jungingena wielkiego mistrza zakonu. Krzyżacy Janusza przetrzymywali do roku 1404. Na skutek interwencja króla Polski Jagiełły w końcu został uwolniony. 

Janusz zmarł 8 grudnia 1429 w Czersku, a pochowany został w kościele św. Jana w Warszawie.