Małgorzata Szturomska
Co jakiś czas dowiadywałam się od mieszkańców miasta o przypadkach z czasów II wojny, gdy w Piasecznie tworzono getto. Opowiadano mi, co się stało z księgami z synagogi, szczególnie z torą, czyli najważniejszym tekstem judaizmu. W Wirtualnym Sztetlu czytam informację: „Sefer Tora – nazwa zwoju, na którym jest spisany pięcioksiąg przechowywany w synagogach; zwoje T. są nawinięte na 2 wałki (zwane ejc chaim), często wykonywane z cennego drewna; części wystające poza pergamin są zazwyczaj bogato zdobione rzeźbą i inkrustacją; rolki T. związuje się długim, wąskim pasem materiału, zw. wstęgą, zdobionym haftem. Sefer Torę, okrytą pokrowcem, zw. sukienką (meil), i przystrojoną ozdobami ze szlachetnych metali (klej kodesz), przechowuje się w świętej skrzyni (aron ha-kodesz)”. No i teraz pytanie: co się stało z torą z piaseczyńskiej synagogi? Była wersja, że w czasie jej przenoszenia w 1939 r. lub 1940 celem jej ukrycia, grupa Żydów została namierzona przez niemiecki patrol i kazano im zwój nawinięty na drewniane wałki spalić. Kilka lat temu w czasie wywiadu z właścicielem jednej z kamienic stojącej niegdyś w pobliżu synagogi dowiedziałam się, że wiele lat po wojnie można było zobaczyć ukryte na strychu dziwne zwoje nawinięte na inkrustowane wałki. Poszukiwania w kamienicy nie dały rezultatów, tory w nim nie było. Być może, że zgłosił się po nią ktoś, kto wiedział, gdzie została schowana.
Nowe fakty o historii rynku pojawiają się najczęściej przy okazji rozbudowy i modernizacji miasta. Mnie zaciekawiła ul. Rynkowa prowadząca dziś w prostej linii od rynku do parku, bo jest to zupełnie nowa ulica, nie tylko z powodu nazwy, ale też nowego wytyczenia, które przebiega przez miejsce po synagodze. Na planie miasta z 1825 r. w tym miejscu jest jeszcze zwarta zabudowa. Ulicę Krakowską (dziś ul. Sierakowskiego) z ul. Zgoda (wówczas Zatylna) łączyła uliczka Przejazd. Zdjęcia sprzed i po II wojnie nie pokazują tu ulicy. Pokazują plac, na którym stoi budynek murowanej synagogi.
Budowa ulicy Rynkowej
O tym, jak przebiegała budowa ul. Rynkowej, znalazłam informację w „Gazecie Piaseczyńskiej” z grudnia 2011 r. oto treść: „Rejon, w którym wykonywano łącznik pomiędzy rynkiem a parkiem, zlokalizowany jest w obszarze konserwatorskiej strefy archeologicznej. W związku z tym wszystkie prace ziemne były przeprowadzane pod ścisłym nadzorem konserwatora zabytków. W trakcie prac archeologicznych odkryto fragment północno-zachodniej części fundamentów budynku synagogi z końca XIX w. Odsłonięto i udokumentowano ceglany fundament o długości ok. 15,5 m i szerokości ok. 0,6 m. Analiza dostępnych źródeł historycznych wykazała, że w 1868 roku została zbudowana w Piasecznie drewniana synagoga, którą w 1886 roku zniszczył pożar. W 1887 roku w tym samym miejscu wzniesiono budynek murowany, który przetrwał obydwie wojny. Synagoga wraz z otaczającymi ją budynkami drewnianymi została rozebrana w 1978 roku ze względu na zły stan techniczny”. Wygląd synagogi znany jest z kilku fotografii Jacka Mrówczyńskiego, który obfotografował bardzo ciekawie obiekt w latach 60. W czasie badań archeologicznych pod nadzorem archeologa Andrzeja Jankowskiego odkryto też niewielki, około 3 m fragment muru z osiemnastego lub dziewiętnastego wieku, jest to mur budynku stojącego niegdyś we wschodniej pierzei rynku. W notatce prasowej z grudnia 2011 r. czytamy także: „Niewielki, trzymetrowy fragment muru został posadowiony we wcześniejszym siedemnasto lub osiemnastowiecznym wkopie śmietnikowym.” Oto co powiedział archeolog o tych odkryciach:
- Dobrze zachowane fundamenty dziewiętnastowiecznej synagogi pozwalają domniemywać, że pozostała ich część, zachowała się w równie dobrej kondycji, natomiast szczątkowo zachowane relikty dawnej zabudowy rynku pozwalają na przybliżoną rekonstrukcję jego najstarszej zabudowy sięgającej XVII i XVIII wieku – stwierdza w raporcie z prac archeologicznych kierownik piaseczyńskich badań Andrzej Jankowski.
- Uzyskanie pełnego obrysu fundamentów historycznych budynków i pozyskanie ewentualnych zabytków ruchomych w sposób znakomity poszerzy naszą wiedzę na temat przeszłości Piaseczna -– dodaje archeolog.
Należy mieć tylko nadzieję, że zabytki ruchome po tych wykopaliskach zostały skatalogowane i dziś przekazane powstającemu w Piasecznie muzeum.
Napisz komentarz
Komentarze