Stara mleczarnia

Stara mleczarnia, jak nazywają ten intrygujący, okazały budynek mieszańcy Piaseczna, ciągle jest tematem dyskusji i sporów o jego dalszy los.



Budynek należy obecnie do prywatnego właściciela, władze miasta od kilku lat czynią starania o wykupienie posiadłości. Do niedawna mało było informacji o tym, co przed II wojną światową mieściło się w tym budynku, zwanym wówczas Domem Ludowym. Po wojnie budynek przeszedł na własność państwa i działała tu słynna mleczarnia produkująca masło, sery itp. Przedwojenne losy obiektu, oprócz opisów wizyty prezydenta RP Ignacego Mościckiego, wydawałoby się, nie były opisywane. Szczególnie smutne było dla mnie to, że nie zachowały się zdjęcia z czasów świetności Domu Ludowego. Aż pewnego dnia, w sierpniu 2018 r., na aukcji internetowej pojawiło się kilka egzemplarzy czasopisma „Poradnik Gospodarstw Wiejskich” organu Centralnego Związku Kółek Rolniczych i Polskiego Związku Organizacji i Kółek Rolniczych, w których dość szczegółowo została przedstawiona geneza powstania obiektu i wyszczególnione zostały instytucje, które znalazły w nim miejsce. 4 egzemplarze czasopisma przyszły z... Wadowic, gdzie przeleżały 90 lat! Jeden z egzemplarzy jest datowany na 11 listopada 1928 r. Na pierwszej stronie mamy duże zdjęcie Józefa Piłsudskiego jako budowniczego odrodzonej Polski, wśród artykułów tekst o Piasecznie, ze zdjęciem budowanego Domu Ludowego!

Historia mleczarni wiąże się z oficjalną wizytą prezydenta Polski w okresie przedwojennym, co więcej, była to jedyna wizyta głowy państwa polskiego w międzywojniu w Piasecznie. Biorąc pod uwagę fakt, że w całej historii miasta mieliśmy tylko dwie oficjalne wizyty prezydentów RP w Piasecznie, warto tę pierwszą szczegółowo znać. O tym w dalszej części mojej opowieści. Wracając do „Poradnika Gospodarstw Wiejskich”, jakiś czas temu otrzymałam od pana Jerzego Duszy zdjęcie z wnętrza Domu Ludowego. Fotografia przedstawia grupę artystów na scenie w dość dużej sali widowiskowej. Ponieważ jak już wspomniałam, nie było zdjęć Domu Ludowego sprzed wojny i świadków wydarzeń, które tam zaistniały, trudno było z całą pewnością oświadczyć, że scena i sala widowiskowa zostały sfotografowane w interesującym nas miejscu. Odnalezienie Poradnika i zdjęć w nim zamieszczonych uwiarygodniło fotografię pana Jerzego i teraz możemy z całą pewnością uznać, że wspomniane zdjęcie zostało zrobione w największej sali widowiskowej przedwojennego Piaseczna. Piszę o tym, żeby przedstawić, jak żmudna jest praca przy odtwarzaniu historii miasta i jak wiele dowodów potrzeba, aby uwiarygodnić posiadane zdjęcia i opowieści. Sali widowiskowej do dziś nie mamy, a stara mleczarnia pełni funkcję ruiny miejskiej.

Miejsce wydarzeń

Miejsce budowy Domu Ludowego w Piasecznie w 1928 r. jest o tyle szczególne, że jeszcze do roku 1916 była tu wieś o nazwie Wola Piasecka. Gdy w 1916 r. okupant niemiecki zmieniał granice Piaseczna, wówczas nadał drodze biegnącej od centrum Piaseczna do wsi Orężna i Jazgarzewszczyzny nazwę ul. Kościelna (po II wojnie zmienionej na ul. 22 Lipca, dziś ul. Jana Pawła II). Wcześniej granice Woli Piaseckiej biegły od zachodniej strony ul. Kościelnej do wsi Orężna i na północy do Starej Iwicznej, na południe od ul. Czajewicza aż do rzeki. Jeszcze w świadomości mieszkańców miasta w 1928 r. nie do końca utrwalił się fakt przyłączenia Woli Piaseckiej do miasta Piaseczna, czemu daje wyraz dziennikarz „Poradnika” opisujący wydarzenia. Nazywa to miejsce Piaseczańską Wolą, uznając fakt przyłączenia wsi do Piaseczna, ale też podkreślając, że to właśnie w większości gospodarze tej wsi byli inicjatorami kółka rolniczego i budowy okazałego budynku.

Geneza powstania Domu Ludowego

Gospodarze z tych okolic założyli kółko rolnicze i pierwszą inicjatywą koła było wybrukowanie ul. Kościelnej i ułożenie chodników aż do centrum miasta Piaseczna. Błotnista i bardzo w związku z tym uciążliwa droga pozwoliła dopiero po wybrukowaniu na przewóz ciężkich towarów w okresie roztopów, bez niebezpieczeństwa złamania koła u wozu lub przemęczenia konia, co często się tu zdarzało. Zachęceni pierwszym powodzeniem wspólnej pracy, uczestnicy kółka rolniczego zaczęli sprowadzać nawozy sztuczne, uszlachetnione ziarno siewne, siewniki, maszyny do czyszczenia ziarna i inne potrzebne w gospodarstwie narzędzia rolnicze. Rozpoczęła się również melioracja pól.

Kółko rolnicze wprowadziło kontrolę mleczności krów. Początkowo z czterech gospodarstw osiągano 28 litrów mleka dziennie, po dwóch latach 43 tys. litrów miesięcznie. Wówczas narodziła się inicjatywa wybudowania obiektu, który służyłby za spółdzielczą, nowoczesną zlewnię mleka. Stworzono komitet budowy obiektu, który nie tylko miał pomieścić zlewnię mleka, ale też kilka organizacji, salę widowisko-wykładową, bank i sklep. Na czele komitetu budowy staje społecznik Jan Laufery, inicjator wielu wspólnych przedsięwzięć. O stworzenie projektu domu poproszono architekta Kazimierza Kalinowskigo.

Kilka słów o Kazimierzu Kalinowskim

Urodzony w 1893 r., w czasie projektowania Domu Ludowego w Piasecznie 35-letni architekt był kierownikiem Działu Racjonalnego Budownictwa Wiejskiego przy Centralnym Związku Kółek Rolniczych. Jego pasją było projektowanie obiektów dla wsi. Odnalazłam kilka publikacji Kalinowskiego: „Poradnik budowlany dla rolników” z 1929 r., „Budownictwo na wsi” w „Dom-Osiedle-Mieszkanie” (1929), „Zasady budownictwa wiejskiego” (1931). A także „Zbiór wykładów na Kursach Rolniczych im. Stanisława Staszica” z 1935 r., przed wojną zebranych w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Włączam Kazimierza Kalinowskiego do grona architektów Piaseczna, bo projekt Domu Ludowego dla miasta jest nowatorski, w stylu (jeśli oczywiście musimy tu określić styl) funkcjonalizmu, budowniczy stworzył obiekt o niezwykle proporcjonalnej bryle. Kalinowski odszedł w tym przypadku od projektowania w stylu narodowym (dworki polskie) i być może zapoczątkował nowoczesny styl na naszym terenie. Wybudowany nieopodal kilka lat później dworzec kolei szerokotorowej jest już w czystej formie modernistyczny. CDN

W części II – wizyta pana prezydenta, skandaliczny występ Szalapina w Domu Ludowym w Piasecznie itd.